Organisaties die zich bezighouden met het slavernijverleden hebben het woord ‘slaaf’ vervangen door ’tot slaaf gemaakte’. Hiermee wordt aangeduid dat een tot slaaf gemaakte gedwongen is tot zijn of haar positie. Dit in tegenstelling tot de vrije keuze van een beroep, zoals smid of timmerman.
De betekenis van een woord behelst zoveel meer dan de uitleg in een woordenboek: Was het voorheen voldoende dat er begrip was voor de inhoud van je zinnen, tegenwoordig zoekt men naar de diepgang van je woorden. De intrinsieke waarde van een term is zeker zo belangrijk als de beschrijving ervan.
Een goed voorbeeld hiervan is het scheldwoord ‘kankerlijer’, wat in het Haags veelvuldig gebruikt wordt. Volgens het Wikiwoordenboek betekent het ‘rotzak’. Het Ensie Scheldwoordenboek omschrijft het als ‘erg onaangename vent’. Er wordt niemand een ziekte toegewenst. Je zou kunnen zeggen dat iemand zich gedráágt als een ziekte, namelijk onaangenaam en onwelkom. Echter, roep je kankerlijer naar iemand die met kanker te maken heeft gehad, dan zit je tegenwoordig goed fout.
De discussie die het laatste decennium oplaait omtrent terminologieën gaat om deze gevoeligheden. Moeten we woorden vermijden omdat we groepen mensen kwetsen of (een argument wat te pas en te onpas gebruikt wordt) moeten ‘ze’ van onze taal en onze tradities afblijven?
Onderworpene
Zo is het ook met het woord ‘slaaf’. Iemand wordt niet geboren als slaaf en kiest daar niet zelf voor. Waarom zou je een beschrijving van jezelf accepteren waar je het pertinent mee oneens bent? Met het woord slaaf wordt aangeduid: Ik heb jou onderworpen dus ik noem jou ‘onderworpene’. ‘Slaaf’ is niet meer of minder dan de terminologie voor een eigendom: Een plantage-eigenaar had huizen, grond, vee en slaven. Dat de tot slaaf gemaakte zelf zo niet genoemd wil worden, lijkt me evident.
Verslaafd
De discussie over het woord ‘slaaf’ deed me denken aan het woord ‘verslaafd’. Voor mijn gevoel is iemand die tot slaaf gemaakt is ‘verslaafd’. Volgens Van Dale betekent verslaafd: ‘niet in staat los te komen van een bepaalde gewoonte’. Waarschijnlijk wordt hier bedoeld dat je onderworpen bent aan de drang om te te roken, te drinken en wat dies meer zij. Maar deze uitleg schuurt want een gewoonte waaraan je verslaafd bent geraakt, heb je vaak zelf veroorzaakt. Terwijl een tot slaaf gemaakte nooit zelf gekozen heeft om gevangen genomen te worden. Wordt het -in het licht van de omverwerping van zeeheldenstandbeelden- tijd om ook dit woord een meer passende betekenis te geven? Of zetten we het in de rariteitenkast om af en toe nog eens hoofdschuddend naar te kijken?
